Ambitie

Beton is vanwege zijn unieke eigenschappen onmisbaar in de bouw, maar de sector staat wel voor grote uitdagingen. De hoge (fossiele)energie intensiteit van het productieproces van cement - een belangrijk bestanddeel van beton -, leidt wereldwijd tot 7% van de CO₂-uitstoot. Om die uitstoot terug te dringen zijn innovaties nodig. Bovendien is beton nog nauwelijks circulair: hergebruik van betonelementen wordt nauwelijks toegepast en recycling van zand-, grind- en cementstromen die teruggebracht worden in nieuwbouw gebeurt maar op beperkte schaal. Daarom staat de betonsector voor een tweede -circulaireuitdaging: veel spaarzamer omgaan met grondstoffen. Dit verlaagt de milieu-impact in de keten en leidt tot kostenbesparing. De ambitie van het consortium ‘Beton Reinvented’ is om binnen 10 jaar in de bouw alleen nog volledig circulair en klimaatneutraal beton te gebruiken in plaats van het huidige beton. Om die ambitie waar te maken zullen de samenstelling en toepassing van het materiaal beton, de ontwerpprocessen, de wijze van samenwerking in de betonketen en de afstemming van vraag en aanbod deels heruitgevonden moeten worden. Vandaar de naam ‘Beton Reinvented’. Het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat is de indiener van het voorstel en daarmee eindverantwoordelijk.

Samenwerking in de betonketen

De transitie naar een circulaire en klimaatneutrale betonketen kan niemand – geen bedrijf, overheid, opdrachtgever of andere organisatie – alleen realiseren. Een bedrijf of opdrachtgever kan een pilot uitvoeren, maar zonder samenwerking met diverse partijen komt opschaling niet van de grond. Het programma ‘Beton Reinvented’ is erop gericht om tot verduurzaming van de gehele betonketen te komen met alle partijen die daarvoor nodig zijn: opdrachtgevers, leveranciers van grondstoffen, betonmortel en prefab, bindmiddelen en wapening, Rijksoverheid, bouwbedrijven, sloop- en recyclingbedrijven, ingenieursbureaus en kennisinstellingen. Dit vergt een gecoördineerde aanpak, die zich niet alleen richt op technologische innovatie, maar ook op verandering van de manier waarop de betonketen nu functioneert en business genereert. Het gaat om een systeeminnovatie waarin alle partijen zich moeten aanpassen. Daarom hebben we ons voorstel ‘Beton Reinvented’ gestructureerd rond het wegnemen van knelpunten, stimuleren van innovaties, digitalisering en het bevorderen van nieuwe samenwerkingsvormen in de keten.

Milieu impact

De impact die we verwachten te bereiken met het programma ‘Beton Reinvented’ hebben we zo veel mogelijk ingeschat op basis van concrete kwantitatieve data. Bijvoorbeeld, de milieu impact is gebaseerd op de ingediende voorstellen en de verwachtingen ten aanzien van de milieu impact die de indieners denken te bereiken. Daarmee komen we uit op 65% CO2 reductie t.o.v. 1990 en 100% circulair. We verwachten dat er nog meer CO₂ arme/ klimaatneutrale en circulaire voorstellen ingediend zullen worden als het programma van start kan gaan. De voorronde leverde al verrassende input op. Bedrijven die tot voor kort terughoudend waren om te investeren in vernieuwing en nieuwkomers op de markt, zien nu hun kans om wat ze achter de schermen overwogen, in uitvoering te brengen met financiële ondersteuning en in een gecoördineerd transitieproces.

Economische impact

De economische impact die het programma kan genereren, hebben we op vergelijkbare wijze als de milieu impact conservatief ingeschat. We hebben de bedrijven zelf gevraagd naar de economische impact van hun innovaties in binnen- en buitenland. En op basis daarvan hebben we - onderbouwd met data uit de literatuur - het verdienvermogen kwantitatief ingeschat. Het ontwikkelen van een markt voor CO₂ arme alternatieve bindmiddelen alleen al levert naar verwachting jaarlijks een extra jaarlijkse omzet van 340 miljoen op. ICT gedreven keteninitiatieven (waaronder 3D printing) hebben naar schatting een marktwaarde van 1,2 miljard in 2031 en de exportkansen in de EU kunnen zeker leiden tot een extra jaarlijkse omzet van 55 miljoen euro. Over economische impact van de circulaire ambities konden we beperkte kwantitatieve data vinden, maar ook deze impact zal aanzienlijk zijn. En een nieuwe stroom aan innovaties – ook op recycling gebied - die op gang kan komen naast de in het programma genoemde innovaties, zal de economische impact alleen maar vergroten.

Betonrecycling gaat veranderen

Het programma ‘Beton Reinvented’ sluit aan bij het werk dat de aangesloten partijen al in het kader van het Betonakkoord hebben gedaan. Wat betreft betonrecycling hadden de partijen al gesteld dat circulair slopen op korte termijn uitgangspunt moet worden. De onderhandelingen daarover tussen de Stuurgroep van het Betonakkoord en de Rijksoverheid zijn gaande. Ditzelfde geldt voor de steeds striktere aanbestedingseisen die het Betonakkoord voorstaat. Om de bouw circulair te maken, moeten opdrachtgevers in hun aanvraag eisen gaan stellen ten aanzien van zoveel mogelijk hergebruik van circulair gesloopt beton en als dat niet mogelijk is moet alles gerecycled worden. Recyclen is dan niet meer betongranulaat als fundering onder de weg gebruiken maar de gescheiden fracties zand, grind en cement weer toepassen in nieuwbouw. In het kader van het Betonakkoord worden deze steeds scherpere aanbestedingseisen tot 2030 momenteel voorbereid en voor de zomer breed bekend gemaakt. Het verzoek aan de Rijksoverheid ligt op tafel om deze aanbestedingseisen generiek toepasbaar te maken voor alle opdrachtgevers. Zo creëer je een gelijk speelveld en bied je de markt zekerheid waaraan zij de komende 10 jaar moet gaan voldoen. Deze ontwikkeling heeft grote consequenties voor de betonrecycling wereld. Dus mijn advies is: bereid u alleen voor op deze veranderingen. Anders bent u niet wendbaar als dit beleid wordt ingevoerd.

Hergebruik krijgt prioriteit

Hergebruik van betonelementen gebeurt nu nog beperkt, maar het programma ‘Beton Reinvented’ wil hierin versnelling brengen. Het doel is om bestaande objecten na hun eerste levensfase te hergebruiken op een zo hoog mogelijk niveau van circulariteit. Daarvoor moet de keten van slopen, opslaan, kwaliteitscontrole en samenbrengen van vraag en aanbod volledig werken. Voor nieuw te bouwen objecten komt daar demontabel bouwen nog bij. Aan de hand van de reeds opgedane ervaringen in pilots willen we inzetten op opschaling van hergebruik. Daar komt veel bij kijken. Bijvoorbeeld, om de kwaliteit van het te gebruiken elementen te bewaken ontbreken nog standaarden en normen. Dit vraagt om een uniforme beoordelingsmethodiek. Deze ontwikkeling is onderdeel van het programma ‘Beton Reinvented’. Ten tweede kunnen betonnen elementen niet direct op transport naar de nieuwe toepassing, zonder een actueel overzicht van vraag en aanbod. Rijkswaterstaat wil het initiatief nemen tot oprichting van een digitaal platform van goed aan elkaar gekoppelde databases voor herbruikbare betonelementen en gerecyclede grondstoffen in de GWW en deze verbinden met de veelal private initiatieven in de B&U. Het platform wil Rijkswaterstaat via interfaces koppelen aan de databases van verschillende asset eigenaren (bijvoorbeeld: provincies, gemeenten, ProRail, waterschappen, etc.). Door interfaces te gebruiken, kan iedere asset eigenaar in zijn eigen systeem blijven werken. Het in de praktijk samenbrengen van vraag en aanbod in zo’n digitaal platform vormt onderdeel van het programma ‘Beton Reinvented’.

Aangevraagd budget

Het programma ‘Beton Reinvented’ is dus een innovatieprogramma dat erop gericht is om de gehele betonketen te transformeren. Om deze vernieuwing te kunnen realiseren is er subsidie aangevraagd, die de private investeringen in nieuwe innovaties helpt verlichten en die het mogelijk maakt om de knelpunten op te lossen waardoor systeemverandering mogelijk wordt. Wanneer het voorstel doorgaat, kunnen bedrijven begin volgend jaar inschrijven op subsidie calls.

• Innovaties