Van een horizontale naar een verticale bedrijfskolom

Een tendens is dat we grondstoffen in de keten willen houden: oud beton naar nieuw beton, oude baksteen naar nieuwe baksteen enzoverder. Met name aan de circulariteit van beton wordt hard getrokken. Rijkswaterstaat heeft afgekondigd te willen stoppen met beton onder de weg. Dit is ook de ambitie van het Betonakkoord: 100% van het vrijkomende beton terug in nieuw beton. Het werpt vruchten af, maar er moet nog veel gebeuren.

Het toepassen van recyclinggranulaat onder de weg wordt als downcycling bestempeld. In een eerder artikel in deze reeks is dat genuanceerd, maar als dit waardeoordeel betekent dat deze toepassing in de toekomst moet worden voorkomen, wat is dan het alternatief?

In de toekomst zullen ook de moeilijke stromen moeten worden opgepakt. Beton is het meest gemakkelijk te recyclen stukje steen. Andere soorten zoals: baksteen, kalkzandsteen, porisosteen, cellenbeton, keramiek, gips zijn moeilijker recyclebaar. Wat houden we over als alleen beton deze aandacht krijgt? Daarom: begin ook aan de moeilijker stromen, dan gaat de totale kwaliteit sneller omhoog. En besteed daarbij ook aandacht aan de fijne fracties.

De term downcycling daagt uit tot nadenken over een alternatieve wegfundering die kwantitatief en kwalitatief passend is. BRBS Recycling liet onderzoek doen en stelt vast dat bij afnemend betongehalte in het menggranulaat de kwaliteit van de fundering vrijwel evenredig minder wordt. Dikker asfalt, meer cement of meer import van steenslag uit het buitenland zijn geen duurzame oplossingen daarvoor. Maar wat dan wel? Er zijn kansrijke innovaties, maar de benodigde alternatieve grondstoffen zijn vaak maar beperkt voorradig. Kwantitatief is dit nog een omvangrijke opgave.

Innovatie

Na vele jaren dezelfde breektechnieken te hebben gezien, worden nu nieuwe technieken ontwikkeld waarmee de oorspronkelijke grondstoffen uit beton kunnen worden teruggewonnen. Uit oud beton wordt met deze technieken een grove, fijne en vulstoffractie geproduceerd. Hiermee kunnen hoge percentages primair materiaal worden vervangen. Omdat ook met de conventionele breektechnieken het oude beton in nieuwe beton kan worden toegepast, zal de kracht van deze innovatie moeten liggen in de hoogwaardiger grondstoffen die de nieuwe technieken opleveren en de flexibiliteit waarmee deze inzetbaar zijn. Vooral de fijnste fracties zijn hierbij van belang, maar of deze de benodigde waarde opleveren is nog onduidelijk.

Eigenlijk niet echt een innovatie, maar vaak genoemd, is de wens om circulaire marktplaatsen en hubs te creëren. Locaties waar oude materialen worden verzameld, opgewerkt en beschikbaar zijn voor de handel en nieuwbouw. Die plaatsen zijn er echter al en bestaan al lange tijd. Nieuw elan vanuit de circulaire gedachte kan echter de boost geven die zij nodig hebben. Voordeel van bestaande is dat deze zijn gesitueerd op daarvoor door maatschappij en overheid gecreëerde bedrijfsterreinen met alle benodigde kennis, voorzieningen, milieubeschermende maatregelen en vergunningen. Deze kunnen zich in de nabije toekomst verder ontwikkelen tot volledig circulaire centra. Fysieke uitbreiding is bij succes onontkoombaar.

Mobiel

Mobiel bespaart transport en dus CO₂. Oppervlakkig gezien klopt dat. Omdat materiaal niet wordt afgevoerd, maar ter plaatse wordt gebroken ligt een beperking van energiegebruik voor de hand. Dan moet het gerecyclede product wel volledig ter plaatse en op hoogwaardige wijze worden toegepast. Dat lukt niet vaak en dan is de afweging minder duidelijk. Uit oogpunt van grondstoffen en waardecreatie, bijvoorbeeld bij het opwerken van oud beton voor nieuw beton, zijn aanvullende technieken nodig om het product verder te reinigen. Dit is mobiel moeilijk te realiseren. Daarbij komen nog de logistieke randvoorwaarden, zoals buffering (hubs, zie boven) die nodig zijn voor een constante toelevering naar afnemers. Te verwachten is dat de circulaire economie meer zal vragen om productkwaliteit, continuïteit en constantheid. Grondstoffen en waardebehoud daarvan worden steeds belangrijker ten opzichte van energie en CO₂. Mobiel breken heeft zich de laatste jaren snel ontwikkeld en voorziet in een behoefte, maar zal ook mee moeten gaan in deze ontwikkelingen. De toekomst zal uitwijzen hoe dit gaat verlopen, maar de vraag is of de markt zelf in staat is om hier de juiste richting aan te geven.

Recyclebaarheid: (g)een technisch verhaal

In de toekomst zullen producten gemakkelijker moeten kunnen worden hergebruikt, hersteld en uiteindelijk moeten deze altijd kunnen worden gerecycled. Recyclebaarheid is daarmee altijd noodzakelijk. Gelukkig is daar veel aandacht voor. Technisch en theoretisch kan een product recyclebaar zijn, maar de echte maatlat is dat het in de praktijk wordt waargemaakt. Dat betekent dan naast technische eisen (losmaakbaar, verwerkbaar, kwaliteit) zeker ook aan eisen op gebied van economische haalbaarheid moet worden voldaan. Het gaat dan om inzameling, logistiek, bereikbaarheid, schaalgrootte, arbo, afzet, imago en alle andere zaken die een succes maken van gerecyclede grondstoffen. Zonder invulling van deze randvoorwaarden zal recycling niet van de grond komen, ook al zijn de producten theoretisch recyclebaar. Notie is dat fouten die we op dit vlak momenteel maken, in de toekomst verlies betekenen.

De laatste tijd zijn er voldoende voorbeelden van beloftevolle recycling te benoemen van afvalstromen die veel potentie hebben maar die ook kwetsbaar zijn: asbestrecycling, EPS, PMC, TAG. Deze verdienen steun om niet alleen van de grond te komen maar ook om een vaste plaats te vinden in de betreffende grondstoffenketens.

Hoogwaardigheid – eis recycled content!

Als aan het einde (= begin) van de keten de marktvraag wordt gecreëerd, dan is de ervaring dat de keten zich daarop inricht. Voorbeeld is dat bij toegenomen behoefte aan zuiver beton uit sloop zichtbaar is dat de beloning hiervoor hoger wordt. Door uitvraag van hoogwaardiger recyclinggrondstoffen wordt ook hoogwaardige recycling gestimuleerd. Randvoorwaarde is steeds dat dat economisch haalbaar is. Anders gebeurt er niets. Dat vergt afstemming tussen de recycling en de afnemer: welke kwaliteit voor welke prijs. Een gerichte uitvraag kan dit stimuleren.

De drang naar hoogwaardiger kan ook leiden tot afromen van de beste delen uit de afvalstroom. Als dat echter betekent dat de residustroom groter wordt (storten en verbranden), dan is het de vraag of dat werkelijk een stap voorwaarts is. Beleidsmatig bekeken komt de lastige afweging naar voren tussen hoogwaardig, maar selectiever recyclen met meer residu, versus een lagere kwaliteit met minder residu en een hoger recyclingpercentage. Voor steenachtig afval dat als menggranulaat zijn weg gemakkelijk vindt, is dit een relevante vraag: wat betekent het afromen van beton uit deze stroom? De scheidslijn zal mede afhangen van de waardering voor het product door de afnemer (opbrengst) en de vraag wat er met de rest van betreffende afvalstroom nog kan (kosten). Het is een beleidsmatige optimalisatievraag, waar de commerciële markt vanuit zichzelf niet grootschalig aan toe zal komen.

Verwacht mag worden dat op lange termijn hoogwaardiger recycling beter mogelijk zal zijn door beter ontworpen producten en bouwwerken. Voor de kortere termijn (dat gaat nog decennia duren) zal betere afstemming met sanering, sloop en inzameling nodig zijn. Alleen al behoud van de huidige kwaliteit is een uitdaging. In de bouw zijn in de afgelopen decennia vele materialen gebruikt die de recycling niet eenvoudiger maken. Ook in nieuwe bouwproducten zitten recyclingproblemen. We zijn er nog lang niet en vooralsnog zal de sloopafvalstroom complexer worden als erfenis uit de eerdere bouwpraktijk.

Wind mee?

De wens om een circulaire en duurzame economie te realiseren levert veel kansen op. Positief, maar vanzelf gaat het zeker niet. De einde-afval status voor recyclinggranulaten is een positief voorbeeld, maar krijgt nog weinig navolging. Veel, ook nieuwe, regelgeving is ronduit belemmerend en werkt zelf averechts. Voorbeelden genoeg: Omgevingswet, verplichting tot binnen breken en financiële zekerheidsstelling. Besluit bodemkwaliteit, onduidelijkheid in eisen en decentralisatie. LAP3: gebrek aan instrumentatie en prioritering voor beheersing van ZZS. Het VTH stelsel hapert. En dan nog Europese regelgeving zoals de Bouwproductenverordening die het private stelsel van certificering (kwaliteit!) onder druk zet. Alles bij elkaar is het een hele opgave om te blijven recyclen, laat staan om circulair te worden.

Tot slot

Een transitie ondersteun je onder andere door hetgeen je niet wil te beperken of weg te nemen. Zo lang de markt bepalend is, zal de economische waarde de belangrijkste sturing geven en dat is niet altijd de meest duurzame. Dan helpt het als de deur naar laagwaardige processen laagwaardige toepassingen en vlucht via export gesloten wordt. De overheid is dan aan zet. BRBS Recycling denkt daar over mee. Recycling past naadloos in de circulaire economie, maar wordt niet makkelijk gemaakt. Het belang van grondstoffen zal toenemen. Recycling voorziet in een duidelijke maatschappelijke behoefte, dus er mag vertrouwen zijn dat drempels zullen worden overwonnen. Daarom is het noodzakelijk dat de recycling haar maatschappelijke bijdrage verder kan ontwikkelen en tot meer kwaliteit en continuïteit kan komen, zowel als het gaat om de efficiënte ontzorging op afvalgebied als de hoogwaardige toelevering op grondstoffengebied.

• Recycling