BRBS Recycling voorzitter Ton van der Giessen opende deze 10e editie van het Recyclingsymposium met de uitspraak dat we als Nederland al veel doen maar dat we er nog lang niet zijn. Het antwoord op de vraag hoe we tot die volledig circulaire economie gaan komen is niet eenvoudig. Het vraagt in ieder geval om visie en daadkracht, zowel van de overheid als van het bedrijfsleven. Op de vraag van Dagvoorzitter Marieke van der Werf “wie in de zaal is er in zijn dagelijkse praktijk bezig met ons nationale doel om het gebruik van primaire abiotische grondstoffen in 2030 te halveren?” waagden weinig aanwezigen hun hand op te steken. “Tijd om dat doel maar eens los te laten?”, vraagt ze aan Hagar Ligtvoet, op het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat onder meer verantwoordelijk voor de transitie naar een circulaire economie. “Het doel blijft staan, maar het geeft weinig grip en sturing voor de circulaire economie”, geeft Ligtvoet toe. “We moeten dus wel naar specifiekere, meer gerichte doelen.” Hagar Ligtvoet zette als eerste spreker de toon met een presentatie over de stand van zaken omtrent de ontwikkeling van beleid voor een circulaire economie. Ze lichtte een tipje van de sluier op van het onlangs uitgestelde Nationaal Programma Circulaire Economie en gaf een doorkijkje naar de ontwikkeling van het eerste Circulair Materialen Plan (CMP1).

Circulair bouwen en slopen

Er is een systeemverandering nodig in ketens om tot een circulaire economie te komen. In het NPCE wordt daar invulling aangegeven met specifieke doelen voor 2030 en met plannen om die doelen te realiseren. Die specifieke doelen wilden ze nog niet noemen, maar ze beloofde speciale aandacht voor de bouw, de sector waar veel van de aanwezigen van afhankelijk zijn voor hun boterham. Het Rijk maakt werkt van een circulaire infrastructuur, maar zal ook inzetten op het sluiten van ketens in de woningbouw en utiliteitsbouw. In een brief die volgende week al naar de Tweede Kamer gaat, zal minister Hugo de Jonge van Volkshuisvesting ingaan op beleid voor circulair bouwen. Het is geen verrassing dat de bouwsector in het NPCE een belangrijke rol inneemt. Deze sector heeft een bepalende rol in het behalen van de totale recyclingresultaten in Nederland. We doen het al zeer goed wanneer je kijkt naar recycling, het kan echter nog beter en hoogwaardiger. Nog teveel materialen vinden een minder hoogwaardige bestemming of zijn op weg naar vernietiging. Een samenwerking tussen beleidsmakers en uitvoerders is hierbij van groot belang. De resultaten van een verkenning naar de ‘ideale’ sortering van bouw- en sloopafval, uitgevoerd door BRBS Recycling in samenwerking met Rijkswaterstaat, krijgen ook een vertaling in het beleid dat in het NPCE komt te staan. Misschien nog wel belangrijker is het dat er ook meer aandacht naar de voorkant van de bouwketen gaat. Het NPCE zal circulair ontwerp stimuleren en mogelijk de inzet van biobased materialen. Het uiteindelijke doel is om met betere sortering meer materialen behouden voor de keten en geen recyclebaar afval meer naar de verbrandingsovens te sturen.

Circulair Materialen Plan

Het nieuwe Circulair Materialenplan (CMP) zal in ieder geval geen ontwerpeisen bevatten. In het document staat centraal hoe materiaal zich door ketens beweegt. Daarbij is aandacht voor (afval)preventie, ontwerp en gebruik en dus niet langer alleen voor de afvalfase, zoals in het LAP (Landelijk Afvalbeheers Plan, dat door het CMP zal worden opgevolgd) het geval was. Voor betere ontwerpen zal het CMP wel handvatten bieden. Een van de uitgangspunten is verder dat koplopers meer geholpen zijn met het CMP dan nu het geval is bij het LAP. Andere partijen moeten zich gaan optrekken aan hen die voor de troepen uitlopen. De sectorplannen uit het Lap worden de ketenplannen van het CMP. Zo komt er onder andere een ketenplan voor beton.

Evenwichtig sturen op de grondstoffentransitie en de energietransitie voor brede welvaart

Alexander van der Vooren, senior beleidsadviseur bij de Sociaal-Economische Raad, vatte de belangrijkste conclusies samen van het advies over de grondstoffentransitie dat de SER in september van dit jaar publiceerde. De klimaatdoelen zijn onhaalbaar zonder versnelling van de grondstoffentransitie. Het Rijk zal moeten gaan sturen op (internationale) ketens en er moet een kabinetsbrede inzet komen voor de circulaire economie (mét passende middelen), een concreet afrekenbaar doel en een samenhangend beleidspakket met name gericht op de voorkant van ketens. Concreet noemde Van der Vooren dat er nood is aan normeren (bijvoorbeeld de toepassing van recyclaat verplichten in nieuwe producten), gerichte subsidiering (wellicht een soort SDE-regeling voor secundaire materiaal) en beprijzing (liefst in de EU). Tot slot zou afval inzetten als grondstof veel eenvoudiger moeten zijn. BRBS Recycling-voorzitter Ton van der Giessen sprong na de presentatie het podium op om te benadrukken dat het verhaal van de SER hem uit het hart gegrepen was. Bindende maatregelen, dat is wat er nu nodig is.

Nieuwe rollen

Professor Alfons van Marrewijk, hoogleraar construction cultures (TU Delft), hield als derde spreker een pleidooi voor een andere manier van samenwerken in de bouwketen. De traditionele rolverdeling in deze keten zit een succesvolle implementatie van circulaire praktijken nu vaak flink in de weg, constateert hij. Slopers, gaf hij een voorbeeld, worden traditioneel pas laat en relatief kort bij projecten betrokken. Zijn advies aan de slopers: trekt de stoute schoenen aan en neem zelf meer initiatief, zoek ketenpartners op, experimenteer en leer! In de zaal gaven diverse slopers aan dat het nog niet altijd even makkelijk is om bij bouwbedrijven en architecten binnen te komen met een verhaal over circulair slopen. Lang niet iedereen zit hier op te wachten. In een paneldiscussie schetste Walter Gubbels, directeur van een familiebedrijf met sloopwerkzaamheden, dat het gros van de gebouwen die nu tegen de grond gaan, stamt uit de jaren '60, '70 en '80 en maar matig demontabel is. Hij waarschuwde dat slopers nog lang de lineaire economie aan het opruimen zullen zijn. Waar hergebruik mogelijk is, laat zijn bedrijf het niet na, maar de markt stelt nog te vaak onmogelijke eisen voor hergebruik.

Zonder wrijving geen glans, een schurende paneldiscussie

In de paneldiscussie tussen bouwers (Ballast Nedam), recyclers (Renewi) en slopers en oogsters (Gubbels bedrijven en New Horizon ) ontstonden spannende discussies op basis van een 5-tal stellingen die aan het publiek en het panel werden voorgelegd. Renewi-directeur Marc den Hartog stelde in de paneldiscussie nog maar eens aan de kaak dat circulair slopen geweldig is, maar dat er voor gesorteerde stromen wel een markt moet zijn. Dat virgin materiaal nog vaak goedkoper is, is een groot probleem. Erik Koremans, directeur van New Horizon Material Balance, zelfbenoemd ‘oogster van bouwmaterialen’, zag een eenvoudige oplossing: CO₂ beprijzen. Als bouwers betalen voor de werkelijke prijs van materialen (inclusief de milieukosten) is zijn duurzame beton binnen no time uitverkocht, stelde hij. Judith Doorn, duurzaamheidspecialist bij Ballast Nedam, brak een lans voor meer hoogwaardige recycling van materiaal uit de bouw en meer hergebruik in de bouw. En ze deed een oproep: kom als afvalinzamelaar nooit naar ons toe met het aanbod om ons compleet te ontzorgen door op een bouwplaats één container neer te zetten voor al het afval. Bewust scheiden moet, net als thuis, gemeengoed worden.

Student Recycling Award

Het Recyclingsymposium werd afgesloten met een netwerklunch, maar niet voordat de Student Recycling Award was uitgereikt, een prijs voor de beste afstudeerdopdrachten met betrekking tot recycling of circulariteit van studenten op technische hogescholen en universiteiten. De prijs ging naar Thomas Hobé (Universiteit Utrecht) die nuttig onderzoek heeft verricht naar kwaliteitsborgingssystemen voor recycling van vijf afvalstromen waar uitgebreide producentenverantwoordelijkheid voor geldt. Uit het juryrapport: het zou zonde zijn als een dergelijke studie eindigt onder een berg stof in politieke lades.

• Recycling