De noodzaak om anders en sneller te gaan bouwen, met meer aandacht voor duurzaamheid en circulariteit, hangt boven de markt. Ron Oorschot werkt als business developer houtbouw en biobased bij TNO: “Ik merk dat niet alleen start-ups en andere jonge, kleine bedrijfjes met nieuwe bouwmethoden bezig zijn, maar dat heel veel ondernemers in de bouw intrinsiek gemotiveerd zijn om het anders te doen.” Om emissies te beperken en klimaatverandering tegen te gaan, moet er volgens Oorschot veel meer met biobased-materialen worden gebouwd. “Het gaat er vooral om hoeveel energie er nodig is om grondstoffen om te zetten in bouwmaterialen”, legt Oorschot uit. “De productie van beton en baksteen gaat gepaard met een hoge CO₂- uitstoot. In hout is juist CO₂ opgeslagen en tijdens de groei nemen biobased-materialen CO₂ op uit de lucht. We pleiten er dan ook voor om het juiste materiaal op de juiste plaats te gebruiken.” De meest optimistische schattingen zijn nu dat in 2030 tussen de twintig en dertig procent van de woningen met biobased materialen worden gebouwd. Oorschot: We zijn niet tegen beton, maar je moet het gericht toepassen, bijvoorbeeld in funderingen. Je kunt discussiëren over de begane grond vloer, maar daarboven, en tot vier, vijf bouwlagen kan het allemaal in biobased-materialen worden uitgevoerd. In Noorwegen worden zelfs al gebouwen van twintig etages in hout gerealiseerd.”

Automatiseren en standaardiseren

Ook in Nederland wordt houtbouw steeds vaker toegepast en ontstaan innovatieve houtbouwconcepten, volgens een geïndustrialiseerd proces. Een daarvan is Startblock, een jong bedrijf opgericht in 2019, met als doel om op grote schaal betaalbare, compacte woningen zonder emissies te produceren. De woningen worden volledig in een productiestraat geproduceerd én geassembleerd. Henk Visscher, directeur Productie en Inkoop: “In onze fabriek schuift de woning elke dag een stap op, waarbij we zoveel mogelijk proberen te automatiseren en standaardiseren. Dit scheelt heel veel transport naar de bouwplaats, en dus emissies. Bij een regulier bouwproject heb je het al gauw over honderd transportbewegingen. Wij maken de woningen zo ver mogelijk af in de fabriek. Met ons concept heb je één keer een transport en één keer een kraan die zes woningen plaatst.”

Woning slimmer kantelen

Omdat een assemblagelijn voor woningen nog niet bestond, moest Startblock vaak zelf het wiel uitvinden. “We zijn de eersten in de markt met zo’n geïndustrialiseerd productieproces, dus op alle fronten moeten we heel veel tijd en geld investeren in research”, vertelt Visscher. Zo werd er een kantelmechanisme bedacht om de woning rechtop of plat te leggen. “Het casco van de woning wordt liggend gebouwd, maar de keuken, badkamer en installaties monteren we staand. En voor transport wordt de woning weer op zijn rug gelegd.” Veel tijd en energie is gaan zitten in het efficiënter inrichten van het productieproces. Visscher: “De grootste winst is behaald door alle takt-tijden in kaart te brengen, dus de tijd die nodig is voor iedere stap om de woning te bouwen. Door onze kennis met die van TNO te combineren, kunnen we sneller produceren. Aanvankelijk bouwden we een woning per week, inmiddels zijn dat er vier, en ons doel is uiteindelijk zes.”

Regelgeving loopt achter

De Startblock-woningen worden nu voor het grootste deel gemaakt van CLT-hout, kruiselings verlijmd hout. Visscher: “Per woning zo’n 22 kuub. Onze ambitie is om uiteindelijk nog meer biobased-materialen toe te passen, ook voor dak en gevels.” Oorschot ziet nog allerlei uitdagingen en mogelijkheden om woningen duurzamer te produceren. “We staan aan de vooravond van de overstap naar biobased isolatiematerialen. In de nabije toekomst kunnen we ook grote stappen zetten met dak- en gevelbekleding. Maar de grootste uitdaging is om installaties biobased te krijgen.” Vandaar dat Visscher benadrukt dat er minder of kleinere installaties moeten worden toegepast. In de slaapvertrekken is vaak helemaal geen verwarming nodig, daar kun je volstaan met een infraroodpaneel. Maar het 33 | juni 2024 BEwerken Henk Visscher beaamt dat de regelgeving vaak nog onvoldoende rekening houdt met duurzame bouwmethodes.

Wonen in stro

Naast hout kunnen we ook tal van andere duurzame of zelfs circulaire materialen in onze woning verwachten. Oorschot. “De markt voor bio-based materialen is volop in ontwikkeling. Er zullen opschalingsprogramma’s komen voor Nederlandse boeren, om grondstoffen voor de bouwindustrie te produceren. Hierbij kun je denken aan vlas of hennep. Die materialen worden geperst tot biocomposieten, die je in alle mogelijke vormen en kleuren kunt toepassen. Bovendien hebben ze uitstekende isolerende kwaliteiten.” Dat deze materialen veelbelovend zijn, bewijst Strotech, dat inmiddels geveldelen produceert van stropanelen. Niet alleen in de materialen wordt de komende jaren een slag gemaakt, maar ook in efficiency van de producten en bouwmethodes. Visscher: “Leveranciers denken beter na over grondstoffen en afvalstromen. Circulariteit wordt nog belangrijker. Zo gebruiken we straks circulair beton voor funderingen en hout is vaker afkomstig van reststromen.”

Technologisch kan het

Nederland heeft inmiddels al een productiecapaciteit van ongeveer 20.000 biobased prefab woningen. Oorschot: “De opschaling is een uitdaging. We hebben uiteindelijk in Nederland nog veel meer Startblocks nodig om de bouwopgave te realiseren. Voor een scherpe kostprijs en goede economische perspectieven moet de vraag echter flink worden aangezwengeld. De rente is momenteel een uitdaging, evenals de gronduitgifte en aanleg van infrastructuur. Daarnaast moet er kritisch naar wet- en regelgeving worden gekeken, om dit soort bouwconcepten een eerlijke kans te geven. “Want onze commitment om Paris-proof te zijn in 2050, vereist dat we vandaag beginnen met een andere manier van bouwen”, oordeelt Oorschot.

Bron: TNO

• Focus 3
• Circulaire Economie
• Recyclen