Sanne Westra, strategisch beleidsadviseur bij ondernemersorganisatie VNO-NCW, heeft een duidelijk beeld over hoe de Nederlandse overheid bedrijven moet ondersteunen op weg naar een circulaire economie in 2050. "Circulair produceren en consumeren is dé kans om radicaal zuiniger om te gaan met waardevolle materialen en grondstoffen. Zodat we niet afhankelijk blijven van fossiele en primaire grondstoffen uit minder stabiele delen van de wereld." Nederland heeft volgens Westra juist op dit gebied een enorme innovatiekracht. "We zijn Europees kampioen op het gebied van recycling, maar hierbij is hulp vanuit de politiek onontbeerlijk. We moeten uiteindelijk veel minder producten en materialen gaan verspillen en slimmer gaan gebruiken en hergebruiken. De gerecyclede grondstoffen hebben echter ook een stabiele afzetmarkt nodig en hierbij de overheid een rol spelen.”

Omvallen

Investeren in circulaire economie is voor nogal wat bedrijven niet meer te betalen. Bijvoorbeeld omdat de energiekosten de pan uitrijzen of het gebruik van virgin materialen nu veel goedkoper is dan het hergebruik van recyclaat. Westra: “Ik deel de mening van de recyclingbranche, die graag ziet dat de overheid zelf meer gerecyclede kunststoffen inkoopt en dat het prijsverschil met primaire grondstoffen tijdelijk moet worden gedicht. Anders vallen de recyclingbedrijven, die we hard nodig gaan hebben, om." Dan komt immers de productie van recyclaat nagenoeg stil te liggen en worden de circulaire doelen - die er vanuit Europese regelgeving gaan komen (bijvoorbeeld voor gerecyclede verpakkingen, bouwmaterialen en voertuigen, red.) echt niet gehaald. "De recyclingcapaciteit moet je behouden en uit kunnen bouwen. Dit vraagt een stabiele afzetmarkt en een concurrerende prijs. De overheid moet dus in de markt interveniëren. Anders moeten we onze ambities bijstellen."

Bereidheid

Dat het inzamelen, sorteren en hergebruiken van grondstoffen afneemt, treft niet alleen de afvalbedrijven, aldus Westra. “Op weg naar een circulaire economie trekken we daarom samen op met MKB-Nederland, VNCI (brancheorganisatie voor de chemische industrie, red.), FME (ondernemersorganisatie voor de technologie, red.) en milieuorganisatie Natuur & Milieu." Volgens Westra is een 'goed werkend recyclingsysteem' opgebouwd en is er de bereidheid om nog verder te investeren in nieuwe technologie voor bijvoorbeeld sortering en nieuwe recyclingtechnologie. "Ook de chemische sector staat aan de vooravond van de materialentransitie. Samen met de overheid moeten we dan wel eerst de dreigende crisis in de recycling een halt toeroepen en vervolgens tot een echte ketensamenwerking komen. Vraag en aanbod moeten gaan matchen.” Tegelijkertijd is Westra best te spreken over de inspanningen die de BV Nederland al doet. "Er ligt een Nationaal programma voor de circulaire economie, er zijn verschillende circulaire groeifondsprogramma’s en er is het zogeheten ‘Versnellingshuis Nederland Circulair’. Dit is een samenwerking tussen de overheid, MVO-Nederland, VNO-NCW en MKB-Nederland. “Doel is om doorbraakprojecten te starten en te begeleiden, die een wezenlijke versnelling moeten brengen in de circulaire economie."

Afhankelijk

Steeds meer ketenprojecten komen zo tot stand. Wie op de website van de VNO-NCW kijkt, telt er zo’n twintig. Onder meer voor chemische recycling van kunststoffen, recycling van textiel en recycling van matrassen. Westra: “Wij concentreren ons met name op de principes en aanbevelingen om te kunnen versnellen. Hierbij zijn we voor een deel ook afhankelijk van de Europese wetgeving rondom de import en export van afval tussen de verschillende landen." Nederland is er immers bij gebaat als gebruikte materialen zolang mogelijk als secundaire als grondstoffen worden gezien en pas als afval als het geen functionele toepassing meer heeft. Westra: "Dit vraagt een omslag in de definitie van afval, met nog steeds dezelfde waarborgen voor gezondheid en milieu. Bovendien zijn klimaatverandering, energietransitie en grondstoffengebruik onlosmakelijk met elkaar verbonden. Voor de energietransitie zijn immers veel grondstoffen nodig en het terugwinnen van materialen kost ook weer energie." Westra benadrukt dat als dit efficiënt wordt gedaan, Nederland minder afhankelijk wordt van andere landen. "Circulariteit maakt onze economie meer weerbaar voor wat er in de wereld gebeurt. Oók de milieudruk van het grondstoffengebruik moet minder worden. We moeten veel spaarzamer en efficiënter omgaan met de materialen en grondstoffen die we al in gebruik hebben. Zodat we ook de leefomgeving - hier en elders, voor nu en later - in stand houden en beschermen."

Aanbestedingen

Het hergebruik of langer gebruik van materialen moet daarom lonen, zegt Westra. “Zolang primaire grondstoffen qua kostprijs en kwantiteit makkelijker beschikbaar zijn, gaat die ‘kanteling’ heel moeilijk van de grond komen. Dus we zien een belangrijke rol voor de overheid. Neem bijvoorbeeld standaard in je aanbesteding op dat minimaal tien procent secundair materiaal moet worden gebruikt of geef pluspunten voor een circulair ontwerp." Als de overheid het goede voorbeeld geeft, volgen meestal ook anderen, dan creëert de overheid een markt op basis van haar eigen circulaire ambities en met haar eigen inkoopkracht. "Aanbod volgt vraag. Voor productnormering pleiten we trouwens ook op Europees niveau, vanwege het gelijke speelveld dat nodig is om negatieve weglekeffecten te voorkomen. Maar dan mogen die productnormen wel ambitieus zijn. Daag de productketens maar uit.” Want Nederland is relatief maar een kleine speler, heeft Westra ook gemerkt. Vandaar dat ook Europees wordt gelobbyd. “Gelukkig heeft Europa dezelfde koers. Ze hebben aangekondigd dat er een Circular Economy Act komt en er is al heel veel productbeleid in gang gezet. We moeten nu echter wel doorpakken en zorgen dat er regels komen voor recyclaat, biogrondstoffen en verplichtingen ten aanzien van het hergebruik en de toepassing van secundaire materialen.”

Transitie

Voor Westra is circulair echt meer dan alleen recycling. “Ook re-use, rethinking en andere verdienmodellen die zorgen voor langer gebruiken van producten en materialen en minder verspilling horen hierbij. En de vraag: wat zijn de businesscase en het handelingsperspectief voor al die ondernemers die ook zien dat die stip op de horizon circulair moet zijn? Want de manier waarop we nu produceren en consumeren, is op termijn niet houdbaar." Dit is de grote transitie – naast de energie- en klimaattransitie – die we in gang moeten zetten, is de mening van Westra. "Een van mijn taken is om deze visie over te blijven brengen naar de politiek én de krachten te blijven bundelen met de vele leden van de vereniging, de overheid en kennisinstellingen. De stip op de horizon is zoveel mogelijk circulair, die hoop en verwachting heb ik. Iedereen kan hier op zijn manier aan bijdragen en uiteindelijk moet het vanuit economisch perspectief de logische keuze zijn.”

• Focus 4
• Circulaire Economie
• Recyclen